THE TEACHING FORCE
Friday, May 8, 2009
SUMMER READING CAMP
The Mentors
May 8, 2009. Kiamba NHS. The VIP's in the Reading Camp Culmination Program, from left... Brgy. Kag. Awen Gagarin, Mayor Rom Falgui, Josie Teofila N. Quijano-Principal, Salvador Funcion-TFSS Supervisor
May 8, 2009. Mayor Rom Falgui delivered his message to the campers of Kimba National High School, during the Culmination program of the Summer Reading Camp.
Tuesday, April 28, 2009
SEE KIAMBA'S BEAUTY
ALABEL, Sarangani (February 27, 2009) – Gov. Migs Dominguez welcomes guests and donors during the turn over ceremony of Smart Learning Resource Centers for Kiamba National High School and Kiamba Central Elementary School where each school will be provided by Smart Communications two computers with printers, scanner, webcam, one year free internet connection, free web hosting and teacher's training on basic digital literacy, ICT integration, web technology, web development and leadership trainings for principal. In photo are (from left) Paul Dominguez, vice chairman of Philippine Business for Social Progress; Vice Gov. Steve Chiongbian Solon; Ramon Isberto, head of
Smart Communications public affairs group; and Kiamba Mayor Rom Falgui. (SARANGANI INFORMATION OFFICE/Cocoy Sexcion)
Smart learning center
02/27/2009
ALABEL, Sarangani (February 27, 2009) - Leticia Orodio, principal of Kiamba Central Elementary School shows the marker of a Teacher Learning Resource Center from Smart Communications after the turn over ceremony Thursday, February 26, at Capitol conference room. Smart Communications will provide the center two computers with printers,
scanner, webcam, one year free internet connection, free web hosting and teacher's training on basic digital literacy, ICT integration, web technology, web development and leadership trainings for principal. (SARANGANI INFORMATION OFFICE/Cocoy Sexcion)
KIAMBA, Sarangani (February 15, 2009) - Mayor Rom Falgui (left) and Vice Mayor Elmer de Peralta (center) lead the community parade during the culmination program of 5th Timpuyog (Unity) Festival Saturday, February 14. (SARANGANI INFORMATION OFFICE/Cocoy Sexcion)
KIAMBA, Sarangani (February 15, 2009) – The contingent from Salakit National High School wins 1st place in the Timpuyog (Unity) Festival street dance competition during the culmination program of the weeklong fiesta of Kiamba Saturday, February 14. (SARANGANI INFORMATION OFFICE/Cocoy Sexcion)
KIAMBA, Sarangani (February 15, 2009) – The James L. Chiongbian National High School group is 2nd placer of Timpuyog's street dance competition Saturday, February 14. (SARANGANI INFORMATION OFFICE/Cocoy Sexcion)
KIAMBA, Sarangani (February 15, 2009) - Kiamba National High School dancers land in 3rd place of Timpuyog's street dance competition during the festival's culmination program Saturday, February 14. (SARANGANI INFORMATION OFFICE/Cocoy Sexcion)
KIAMBA, Sarangani (February 15, 2009) – This contingent from James L. Chiongbian National High School wins the Drums & Lyre Competition during the 5th Timpuyog Festival and 61st Foundation Anniversary on February 12. (KIAMBA NEWS & INFORMATION CENTER/Allan C. de Lima)
KIAMBA, Sarangani (February 14, 2009) - Miss Kiamba candidates parade in their swim wear at the pageant night Friday, February 13, one of the highlights of Timpuyog Festival. (SARANGANI INFORMATION OFFICE/Cocoy Sexcion)
KIAMBA, Sarangani (February 14, 2009) – Miss Kiamba candidates appear in their evening gown at the pageant night of Miss Kiamba 2009 Friday, February 13, at Kiamba Civic Center. The beauty and brains contest is one of the highlights of Timpuyog Festival. (SARANGANI INFORMATION OFFICE/Cocoy Sexcion)
KIAMBA, Sarangani (February 13, 2009) – Consito Tamfalan is the fastest contestant to make fire out of bamboo materials, commonly known as "Kamesong" in Tboli. The contest is part of the activities during the Muslim & Tribal Day February 11 at Kiamba's 5th Timpuyog
Festival. (Photo by Allan C. de Lima/KIAMBA NEWS & INFORMATION CENTER)
KIAMBA, Sarangani (February 13, 2009) – The winning tandem of fishermen pose after the lumba bugsay (rowing race) competition, besting 18 other pairs of fisherfolk Friday, February 13, as they celebrate the town's foundation day anniversary and Timpuyog Festival. (Photo by Cocoy Sexcion/SARANGANI INFORMATION OFFICE)
KIAMBA, Sarangani (February 13, 2009) – Fisherfolk join the lumba bugsay (rowing race) and try to outsmart one another Friday, February 13, in one of the highlights of Timpuyog Festival. (Photo by Cocoy Sexcion/SARANGANI INFORMATION OFFICE)
KIAMBA, Sarangani (February 13, 2009) - Kids watch motorized bancas geared up colorfully on their way to a competition off Lourdes Park Friday, February 13, as part of the weeklong celebration of Kiamba's 61st foundation day anniversary and 5th Timpuyog Festival. (Photo by Cocoy Sexcion/SARANGANI INFORMATION OFFICE)
KIAMBA, Sarangani (February 13, 2009) – At least a thousand bancarera
fans gather at the pier of proposed Kiamba fishport while participants
prepare to race during the bancarera motorized boat race Friday,
February 13, in celebration of Kiamba's foundation day anniversary and
Timpuyog Festival. (Photo by Cocoy Sexcion/SARANGANI INFORMATION
OFFICE)
KIAMBA, Sarangani (February 10, 2009) - Nature's Essence Virgin Coconut Oil soap made in Kiamba makes ladies stop at its display booth at the agri-trade fair opening Tuesday, February 10. From February 9 to 14, Kiamba celebrates its 61st Foundation Anniversary and 5th Timpuyog Festival with this year's theme: "KIAMBAYANI: Mamamayang Nagpupunyagi na Mapagtibay ang Relasyong Lumad, Kristiyano at Muslim, at mas Matiwasay na Pamumuhay." (Photo by Cocoy Sexcion/SARANGANI INFORMATION OFFICE)
KIMABA, Sarangani (February 10, 2009) - Mayor Rom Falgui (center) leads the groundbreaking ceremony of proposed Kiamba municipal fishport Tuesday, February 10. The Department of Agriculture's SELAP (Support to Emergency Livelihood Assistance Program) funds 80% of the P7 million cost of the project's first phase while the provincial government gives a counterpart fund. (Photo by Cocoy Sexcion/SARANGANI INFORMATION OFFICE)
KIAMBA, Sarangani (April 3, 2008) – One hundred newly hatched Olive Ridley (Lepidochelys olivacea) turtles hastily maneuver toward the sea at the shore of barangay Suli, Wednesday, April 2. Heading the pawikan mass release is barangay chairman Joaquin Balanag, Jr. (in black t-shirt), environment officer Carmelo Velasco (in violet collared shirt) and Jessica Guilao (extreme right) of the community environment office. (Photo by Allan de Lima/KIAMBA NEWS & INFO CENTER)
KIAMBA, Sarangani (April 3, 2008) – A girl shows a newly hatched Olive Ridley turtle, one of the 112 hatchlings secured by local officials for mass release in barangay Suli Tuesday, April 1. (Photo by Allan de Lima/KIAMBA NEWS & INFO CENTER)
Fishing at pantalan
03/13/2009
KIAMBA, Sarangani (March 13, 2009) – Boys enjoy the weekend fishing at
the pantalan (port) of Kiamba. This facility is already scheduled for
improvement through the Department of Agriculture's SELAP (Support to
Emergency Livelihood Assistance Program). (KIAMBA NEWS CENTER/Allan C.
de Lima)
KIAMBA, Sarangani (March 13, 2009) – A hand line fishing vessel loads
drums of fuel for another deep sea fishing expedition at Celebes Sea.
Thirty percent of sashimi grade tuna delivered at General Santos
fishport is produced by fishermen of Kiamba and Maitum. (KIAMBA NEWS
CENTER/Allan C. de Lima)
KIAMBA, Sarangani (March 5, 2009) – Governor Migs Dominguez (left) holds a home décor made of abaca fibers at the trade fair during the 5th Timpuyog Festival on February 14. With the governor is the Mayor Rom Falgui (center) and Ricardo Añora, manager of United Maligang Famers Cooperative. Abaca is the One-Town-One-Product (OTOP) of Kiamba. (KIAMBA NEWS & INFO CENTER/Allan C. de Lima)
KIAMBA, Sarangani (March 13, 2009) - Mayor Rom Falgui (right) joins
pupils of H.A.G Jamalol Elementary School in blowing the Bubbles for
Peace at the culmination of Child Friendly Space program on March 5 in
barangay Lagundi. The Child Friendly Space is a joint effort of UNDP
Action in Conflict Transformation (ACT for Peace in Mindanao) and
municipal government of Kiamba to bring trust and confidence in
children dispersed by armed conflict. (KIAMBA NEWS CENTER/Ruel D.
Ampatin)
KIAMBA, Sarangani (June 28, 2008) - Mayor Rom Falgui (2nd from right) leads the release of 137 pawikan hatchlings of Olive Ridley (Lepidochelys olivacea) Friday, June 27, together with Mer Oldiva (extreme right) of The Philippine Environmental Governance (EcoGov) Project 2, Dirie Acabaning OIC-CENRO (beside Mayor Rom), Joaquin Balanag, Jr. (partly hidden) the barangay captain of Suli and members of Suli barangay council during the culminating activity of environmental month. (Photo by Allan C. de Lima/KIAMBA NEWS & INFORMATION CENTER)
KIAMBA, Sarangani (June 18, 2008) - Mayor Rommel Falgui (3rd from left) leads the groundbreaking ceremony of the improved municipal building Wednesday, June 18, assisted by Vice Mayor Elmer de Peralta (extreme right), COA Auditor Herman Jumilla (partly hidden), Vice Governor Steve Chiongbian Solon (standing next to Mayor Falgui), Former Mayor Sis Antonia Falgui, Kagawad Eva Villamor, former Mayor Joe Pimentel and Annalyn Doceo, local government officer. (Photo by Allan C. de Lima/KIAMBA NEWS & INFORMATION CENTER)
KIAMBA, Sarangani (December 23, 2008) – A Tboli archer aims at his target during the tribal sports fest in celebration of the 32nd foundation anniversary of Sitio Falel Sunday, December 21. This event was organized by the municipal government in partnership with Smart Public Affairs Mindanao which provided the prizes. (Photo by Cocoy Sexcion/SARANGANI INFORMATION OFFICE)
GLAN, Sarangani (December 16, 2008) - Governor Migs Dominguez sings
and dances with Schools Division Superintendent Deborah Adrales during
the "I Love My Teachers' Day" Tuesday, December 16, in Coco Beach,
Gumasa. (Photo by Cocoy Sexcion/SARANGANI INFORMATION OFFICE)
GLAN, Sarangani (December 16, 2008) – Governor Migs Dominguez poses
with teachers during the "I Love My Teachers' Day" Tuesday, December
16, in Coco Beach, Gumasa. The day is a first-time tribute to more
than 3,000 teachers in Sarangani. Governor Migs encouraged teachers
to exert more effort for better quality of education in Sarangani.
(Photo by Cocoy Sexcion/SARANGANI INFORMATION OFFICE)
KIAMBA, Sarangani (December 14, 2008) – Constituents enjoy viewing the fireworks at the town hall as Kiamba launches its light-a-tree project Thursday, December 11, in celebrating the holidays. (Photo by Allan de Lima/SARANGANI INFORMATION OFFICE)
KIAMBA, Sarangani (December 14, 2008) – Moonlight shines the snowman
in front of Saint Anthony de Padua Parish Church in Kiamba. (Photo by
Cocoy Sexcion/SARANGANI INFORMATION OFFICE)
Monday, April 27, 2009
Falling In Love with Kiamba
KIAMBA, Sarangani – My revisit in town was, at first, no more than Mayor Rom Falgui’s word of invitation: “Come. I’m sure you won’t regret it.”
But joining the family excursion that Saturday, I learned more about what the local government is doing in rejuvenating the municipality, and see its fascinating beauty once more.
Kiamba is 98 kilometers west of General Santos City. From the poblacion, a 10-minute ride brought us to Nalus where we started heading for a short trek to Bocay-il waterfalls.
The place, Bocay-il, was named after the falls. It means “clear water”. Truly, at the heart of Kiamba’s rainforest, is a view of a two-drop falls and the streaming clear waters both endlessly carefree and wild.
Bocay-il is a native term of the T’boli tribe who lived there long before Kiamba became a municipality in 1947.
Joel Uhay, a T’boli, revealed to me the magical story of the waterfalls as has been told generation by generation.
Once there were two beings who lived here, Linaw Gawan, a male, and his younger sister, *Linaw Alida. *They both lived their lives in deep melancholy. So in order to keep each other forever, they decided to be with the water streams and plunged into the two adjacent falls separately, Linaw Gawan took the higher drop while *Linaw Alida* drip herself into the next, and never appeared again since then.
The Bocay-il waterfalls are the sixth and seventh drops of Fi’cong Limo, the first five waterfalls up the green mountain in Nalus. Between the forest and the beach are sights of refreshing yellowish green rice fields.
The trip was ideal for a family mountain adventure like the Falguis; kids thrilled crossing three narrow brooks going up to see the source of the sound of the waterfalls.
Our supposed destination in the afternoon was Tuka, a four-cove natural marine park.
A motorized banca could have taken us there in 30 minutes from Lourdes Parkin poblacion, but bad weather made us cancel the trip.
Tuka, a protected marine sanctuary for many species of colorful corals, is perfect for snorkeling; imagine the serenity the emerald seawater brings with white sand beaches without the crowded vendors, far away from the hustle and bustle of city life.
I have learned that the local government has been doing its task in maintaining and protecting this coral colony. One is by spearheading a joint yearly beach clean up with municipal employees, the Environmental Conservation and Protection Center, and some private sectors.
The Tuka Marine Park and the waterfalls were two tourist destinations in Kiamba tagged and promoted by the province for local and foreign tourists.
“We know it. First, we have to do a great deal with our tourism potentials and at the same time take care of our people’s health and help preserve our people’s culture,” tourism officer Maria Fe Falgui explained.
“So now we rediscover and develop our scenic beauties like Tuka and the waterfalls. Something tells me they are more than just a place. We partner with the United States Assistance for International Development (USAID) in co-funding our health programs. Hopefully, the provincial program on School of Living Tradition (SLT) for our T’boli traditional craftsmanship will be re-launched.”
Before the day’s gone, I told Lanie, a friend and fellow writer in Manila, about my day’s adventure.
“Waterfalls? Is it beautiful up there? *Ang daya mo!*” She exhilarated, realizing she missed a lot when she was here recently.
“It’s magnificent and very refreshing. Be back soon. I promise to take you there. I’m sure you won’t regret it.”
copied from:
Rustum Pelima
(SARANGANI INFORMATION OFFICE/RGP)
SMART PBSP TRAINING
Smart PBSP conducted training at Xavier Univeristy Cagayan de Oro City. SMART Schools Program and SMART Schools Jr. are programs of SMART Communications and Implemented by PBSP - Philippine Business for Social Progress. The training is intended for the newly adopted schools of the two programs of SMART with PBSP as implementor of the program. It started April 27th and end up on the 29th, year 2009. It has 24 participants coming from all areas in Mindanao.
Thursday, May 10, 2007
CLIC DIGITAL COMMUNITY BATCH 2 (RM 2)
CLIC DIGITAL COMMUNITY BATCH 2 (RM 2)
Set of Officers
President: Amad Wahab
V-Pres.; Deo Santos
Sec: Julius D. Suico
Representatives:
Sarangani: Edmund Aspera
Sultan Kudarat: Genaro Caballero
General Santos: Cornelio Rollo
Tacurong City: Alejandro Reginaldo
Set of Officers
President: Amad Wahab
V-Pres.; Deo Santos
Sec: Julius D. Suico
Representatives:
Sarangani: Edmund Aspera
Sultan Kudarat: Genaro Caballero
General Santos: Cornelio Rollo
Tacurong City: Alejandro Reginaldo
RIZAL AT BONIFACIO
RIZAL AT BONIFACIO :
Ang Pagwawangis at Paglilihis
Daniel Mendoza Anciano
Limitado lamang para sa isa ang espasyo ng pedestal na maaring pagluklukan para sa isang natatanging pambansang bayani na ngayon ay okupado ni Jose Rizal. Sa kabila nito, ang kaangkupan ni Rizal sa pangingibabaw sa pantheon ng kabayanihan ay matagal ng panahon na binabatikos ng mga taong may higit na pagpapahalaga sa bayaning si Andres Bonifacio. Ang tunggalian ng mga mga maka-Rizal at maka Bonifacio ay hindi lamang nakapaloob sa kahalagahan ng nagawa nila para sa ating bayan kundi higit sa lahat ay ang kaangkupan ng dinadalang pilosopiya at reseta ng bawat isa bilang lunas na aksiyon sa mga sakit ng ating lipunan. Sa anumang pagsusuri ng buhay ng dalawang bayani ay malimit na ipakita ang kanilang pagkakaiba at paglalayo, ngunit sa isang malalimang pagsusuri ng kanilang buhay ay makikita ang napakaraming pagwawangis na kinulayan ng matingkad na paglilihis.
Kapwa sila isinilang sa unang hati ng dekada 60 ng nakalipas na siglo, nabuhay at nakisalamuha sa panahon ng kolonyalismo ng Espanya. Nagsagawa sila ng epektibong aksiyon upang ituwid ang tiwaling lipunang kanilang kinamulatan at sa dakong huli ang kanilang nagawa, ang naghatid sa dayuhang pamahalaan sa dapithapon ng kolonyalismo. Isinilang man sila sa iisang panahon ngunit pinag-ibayo naman sila ng pagkakataon. Isinilang si Rizal sa isang bahay na bato sa lalawigan, nagmula sa pangkat ng gitnang uri na noon ay nagsisimulang maging asertibo sa kanilang paghiling ng kapantayan na makilahok sa bumibilis na gulong ng kalakalan. Lumaki si Rizal sa pagkalinga ng kaniyang mga magulang (na naunahan pa niya sa kamatayan) at mga nakakatandang kapatid, partikular na dito si Paciano, na nagsilbing anino sa likuran ng bawat mapagpasiyang hakbang ni Rizal. Taliwas si Bonifacio, isinilang siya sa kalunsuran sa isang tipikal na bahay kubo sa maralitang distrito ng Tondo, nagmula sa mababang pangkat ng mga tao sa lipunan na tuwirang nakadarama ng diin ng pang-aapi, inhustisya, at pagsasamantala. Agad na inulila ng mga magulang at maagang naatangan ng pananagutan na mag-aruga at gumabay sa kaniyang mga nakakabatang kapatid sa pagtahak sa maunos na landas ng buhay.
Kapwa makabuluhan ang kanilang mga nagawa at kaisipan na naiambag sa ating lipunan at kasaysayan. Sa kabila ng kapwa nilang maikling buhay, muli't muling hinahalungkat ng mga iskolar ang kahalagahan at kabuluhan ng dalawa para sa mga henerasyong dumadaan. Sa kabilang kapwa makabuluhan buhay, ang batis ng pambiograpiya ay pinagwangki naman sila. Ang buhay ni Rizal ay halos detalyado sa lahat ng aspekto na ipinapakita ng kaniyang daan-daang dokumento at sangkaterbang litrato na ngayon ay nakasinop sa mga aklatan at arkibo. Ang pagbabatayan sa buhay ni Bonifacio ay ang ilang pira-pirasong dokumento na nagsasaad ng kaniyang mga huling taon, mga tagpi-tagping kuwento ng kaniyang mga naging kasamahan at nag-iisang larawan na tangi lamang kababakasan ng mukha ng taong nanguna sa pinakamapangahas at pinakamapagpasiyang pagkilos ng sambayan sa ating kasaysayan.
Kapwa sila uhaw sa karunungan at palaaral sa kalagayan ng lipunan. May mga pagkakataon na nagkatulad pa sila ng mga aklat na binasa at nakapukaw ng kanilang kamalayang panlipunan. Ang magkatulad na pagkauhaw sa kaalaman ay hindi naman pinapagparayaan ng magkatulad na kapalaran, labis silang pinag-agwat sa hagdanan ng pormal na kaalaman. Si Rizal ay nagtapos ng lisensiyado sa dalwang kurso: Una ay sa Medisina; at pangalawa sa Piliospiya at Letra sa isang unibersidad ng Espanya. Si Bonifacio sa kabilang dako ay bahagyang natapos ang primarya at ang karagdagang kaalaman ay natamo niya sa dalawang larangan: Una ay sa kalsadang kaniyang ginagalawan; at ang ikalawa sa trabahong kaniyang pinasukan. Sa kabila ng magkaibayong antas ng edukasyon ng dalawa, sa panahong ang bayan ay naghanap ng magiging karibal ni Rizal sa luklukan ng pambansang kabayanihan hindi ang kaniyang mga kapantay sa kaalamang pormal ang itinapat sa kaniya kundi si Bonifacio na ang pormal na edukasyon ay halos nakasubsob sa ilalim ng pormal na paaralan.
Kapwa sila naging aktibong alagad ng Kilusang Propaganda sa panahon na malayo pa sa hinagap ang posibilidad ng isang himagsikan. Sa iisang kilusan na kinasasapian ngunit magka-agwat sila sa aspekto ng kalikasan ng pagkilos at heograpiya ng ginagalawan. Aktibo at nasa rurok ng kasikatan si Rizal sa Kilusang Propaganda sa pamamagitan ng kaniyang pagsulat ng dalawang nobelang panlipunan at mga artikulo sa La Solidaridad na noon ay nakabase sa Europa. Ang partisipasyon ni Bonifacio sa propaganda ay tahimik, hindi pansin, at nakapaloob lamang sa Maynila at limitado lamang sa pamumudmod ng mga babasahin ng propaganda sa kaniyang mga kakilala at ilang mga mag-aaral ng Unibersidad ng Santo Tomas.
Kapwa sila alagad ng literaturang nagbabandila ng protesta, naghahasik ng pagkamuhi sa kalagayang pinananatili ng kolonyal na sistema at nananawagan sa isang pagbabagong panlipunan. Sa kabila nito ay makikita paglalaot ng kanilang mga paraan, lawak, istilo, wika, at layunin. Si Rizal sa malaking bahagi ng kaniyang panulat ay nasa anyo ng nobela at mga artikulong may maka-iskolar na pagtrato, ginamit ang wikang Espanyol, at makikitahan ng kapinuhang panliteratura. Hinikayat ni Rizal ang kaniyang mga mambabasa na itaboy ang dilim ng panatismo at pamahiin sa pamamagitan ng liwanag ng karunungan at abutin ang kapantayang kultural at intelekwal sa ating mga mananakop upang maging isang mabisang sandata sa isang ebolusyong panlipunan. Sentro ng pagbatikos ni Rizal ang frailocracia na noon ay nagsisilbing moog ng pyudal na kaisipan at humahadlang sa pagdaloy ng liberalismo at reporma sa kolonyal na gobyerno. Si Rizal bilang isang repormista ay nakikita pa ang posibilidad na masulsihan pa ang ang naagans na retaso ng kolonyalismo. Ganap ang kataliwasan ni Bonifacio, ginamit niya ang wikang tagalog sa kaniyang maiikling artikulo na sinasabi ng ilan na "magaspang" at "hubad sa bulaklak ng retorika." Sa kabila ng "kababawan" at "hindi repinado" ng kaniyang sulatin ay tuwiran niyang hinikayat ang sambayanang Pilipino sa pag-aaring ganap ng isang higit na agresibong aksiyon upang patirin ang kadena ng kolonyalismo na mariing sumasakal sa buhay at kaisipan ng kaniyang mga kababayan. Kay Bonifacio ay walang pagkakaiba ang frailocracia at ang kolonyal na burukrasya, hindi ang pagsusulsi ng agnas na retaso ng kolonyalismo ang dapat na maging katugunan kung hindi ang paghahangad ng bagong retasong panlipunan na hahabiin ng mga kamay ng mga taong lalahok sa himagsikan.
Kapwa laman ng isipan ng dalawa ang armadong opsiyon sa pagbabagong mukha ng lipunan at pinaglaro nila ito sa kanilang mga kaisipan. Ang magkaparehong pagmumuni ng armadong pakikibaka sa isipan ay inilapat nila sa magkaibang kinalalagyan. Ang armadong opsiyon ni Rizal ay makikitang dinala ng kaniyang mga tauhang sina Elias at Simoun, pinaglaruan niya ang katumpakan at kahinaan ng armas bilang kasangkapan sa pagbabagong anyo ng lipunan, ngunit natakot si Rizal na ang himagsikan sa kaniyang isipan ay malipat at maganap sa mismong lipunan, kaya ito ay kaniyang kinulong at kinitil pa sa pahina ng panitikan. Para kay Bonifacio, bigo ang ebolusyonaryong bisyon na ibinabandila ng mga repormista at ang pagsasakatotohanan sa lipunan ng isang rebolusyon ang tanging landas na tatahakin ng sambayan sa pagtatamo ng kanilang inaadhiang kasarinlan.
Kapwa naimpluwensiyahan sila ng martiyo ng GOMBURZA noong 1872 at kinikilala nila ang binhi ng tatlong paring martir sa pagsibol ng kolektibong nasyonalismo ng sambayang Pilipino, ngunit ang paraan ng paghanga ay isinagawa sa magkaibang paraan. Ang Noli Me Tangere ay isang nobelang pang-inbestiga kung papaanong ang repormista ay isinangkot sa krimen na ang mga prayle ang tunay na nasa likuran. Dinakila ni Rizal ang GOMBURZA sa paghahandog nito ng kaniyang El Filibusterismo. Nag-inbestiga rin si Bonifacio sa tunay na pangyayari sa kaso ng GOMBURZA noong kaniyang direktang litisin at ipabitay ang mga nabihag na prayle sa Cavite. Dinakila rin ni Bonifacio ang GOMBURZA sa pamamagitan ng paggamit na nasabing panitik bilang senyales ng isa sa mga pangkat ng Katipunan.
Kapwa sila pulitiko na humarap sa magkahiwalay na halalan na isinagawa ng kanilang mga kababayan na nagbunga ng kanilang paghiwalay sa mga dating kasamahan. Si Rizal ay natalo sa hinihinging mayorya sa halalang ginanap ng mga repormistang paisano sa pagpili ng kanilang magiging pinuno sa Madrid, ito ang simula ng alitang Rizal at Marcelo del Pilar. Si Bonifacio ay natalo sa ginanap na unang halalang pampangaluhun na ginanap sa Tejeros na nagbunga ng kaniyang paghiwalay kay Emilio Aguinaldo at sa huli ay ang pagpaslang sa kaniya ng mga dating kasamahan.
Kapwa mahalaga sa dalawa ang unang linggo ng Hulyo 1892. Noong Hulyo 3, 1892 (Linggo) nagtagpo sa una at huling pagkakataon sina Rizal at Bonifacio ng itatag ng huli ang La Liga Filipina. Simbolikal ang pagtatagpo na ito nagsilbing parang isang transisyon ng ng dalawang historikal na nilalang sa sentro ng politikang kontra kolonyal. Ang pagtatag ni Rizal ng La Liga Filipina ay sinundan ng pagpapatapon sa kaniya sa Dapitan at panimula ng kaniyang pagkakahimbing pulitikal. Noong Hulyo 7, 1892, itinatag ni Bonifacio ang Katipunan na hudyat ng kaniyang pangingibabaw sa larangan ng kontra kolonyal na pakikibaka.
Kapwa sila pinuno ng Kilusang Katipunan, pamumuno na may magkaibang katayuan at kalikasan. Si Bonifacio, ang supremo ang aktibong nagpakilos, nagpalaganap, nagpalakas, at naghanda ng kilusan para sa ilulunsad na himagsikan. Samanatalang si Rizal na noon ay walang kamalay-malay sa mga kaganapan sa Kamaynilaan, ang inilagay na pangulong pandangal ng samahan.
Kapwa sila biktima ng puwersang panlipunan na kanilang pinasimulan sa pamamagitan ng pagbabayad ng kanilang mga buhay. Ang repormistang si Rizal na ang mapanuring oanulat ay nakagising sa kaniyang mga kababayan sa pangangailangan ng pagbabago sa pamamagitan ng mapayapang pamamaraan ay pinaratangan na nasa likod ng himagsikan. Si Bonifacio naman na nagsindi ng mitsa ng himagsikan ay pinagbintangan ng kaniyang mga kasamahan ng "pagtataksil" laban sa rebolusyon na kaniyang pinamunuan at pinasimulan.
Kapwa sila mga biktima ng mga hukumang hubad sa kredibilidad. Ngunit ang pinakamalaking kablintunaan ay si Rizal na nanalig hanggang sa huling sandali ng kaniyang buhay sa posibilidad ng reporma mula sa mga dayuhang kapangayrihan ay nilitis ng bengatibong korte militar ng Espanya. Samantalang si Bonifacio na naglagak ng pagtitiwala sa kakakayahan ng mga kaniyang mga kababayan sa pagpapalaya ng bayan ay nilitis ng makiling na korte militar ng gobyernong rebolusyonaryo ng mga Pilipino.
Kapwa sila nagsala sa iisang tulang pahimakas. Isinulat ni ni Rizal sa Kuta ng Santiago ang kaniyang Mi Ultimo Adios sa bisperas ng bitayan. Pagkatapos ng martiryo ni Rizal, ang kaniyanga asawa na si Josephine ay nagtungo sa Cavite, dito ay hiniram ni Bonifacio ang orihinal na tula ni Rizal at isinalin ito sa wikang Tagalog. Kung mayroon mang maangkin si Bonifacio na kaganapan para sa kaniya sa nasabing tula ay ang hanay na nagpapahiwatig ng ganito.
Kung ang libingan ko'y limot na ng lahat
at walang krus at batong mabakas
bayaang linangin ng taong masipag
lupa'y asarolin at ikalat
Kapwa sila biktima ng malagim na bitayan sa huling hati ng dekada 90 ng nakalipas na daantaon. Magkatulad na kamatayan sa magkabalintunang lugar na kinaganapan. Si Rizal na isinilang sa lalawigan ay hayagang binitay sa pampublikong lugar sa kalunsuran. Si Bonifacio na isinilang sa kalunsuran ay palihim na binitay sa paanan ng bundok sa lalawigan.
Kapwa sila biktima ng inhustisya sa panahon ng kanilang buhay at sa kasalukuyan, ang kanilang kamatayan ay ibinabalot pa rin sa misteryo ng kasaysayan. Magkaibang salarin na hindi matatawaran ang impluwensiya hanggang sa kasalukuayan. Ang salarin ni Rizal ay pinagtatakpan ng simbahan at ang salarin ni Bonifacio ay pinagtatakpan ng mga inapong maimpluwensiya pa rin sa pamahalaan.
Kapwa ginugunita ng bayan ang kanilang ala-ala sa pamamagitan ng pambansang tanging araw na magkaiba ang pinag-uukulan. Si Rizal sa araw ng kaniyang kamatayan, samanalang si Bonifacio sa araw naman ng kaniyang kamatayan. Mapansin din sana ang insidente ng pagkakataon, ang buwan ng Nobyembre (30) na kapanganakan ni Bonifacio ay sinusundan ng Disyembre (30) na buwan ng kamatayan ni Rizal. Ang buwan ng Mayo (10) na buwan ng kamatayan ni Bonifacio ay sinusundan ng buwan ng Hunyo (19) na kapanganakan ni Rizal.
Ang Pagwawangis at Paglilihis
Daniel Mendoza Anciano
Limitado lamang para sa isa ang espasyo ng pedestal na maaring pagluklukan para sa isang natatanging pambansang bayani na ngayon ay okupado ni Jose Rizal. Sa kabila nito, ang kaangkupan ni Rizal sa pangingibabaw sa pantheon ng kabayanihan ay matagal ng panahon na binabatikos ng mga taong may higit na pagpapahalaga sa bayaning si Andres Bonifacio. Ang tunggalian ng mga mga maka-Rizal at maka Bonifacio ay hindi lamang nakapaloob sa kahalagahan ng nagawa nila para sa ating bayan kundi higit sa lahat ay ang kaangkupan ng dinadalang pilosopiya at reseta ng bawat isa bilang lunas na aksiyon sa mga sakit ng ating lipunan. Sa anumang pagsusuri ng buhay ng dalawang bayani ay malimit na ipakita ang kanilang pagkakaiba at paglalayo, ngunit sa isang malalimang pagsusuri ng kanilang buhay ay makikita ang napakaraming pagwawangis na kinulayan ng matingkad na paglilihis.
Kapwa sila isinilang sa unang hati ng dekada 60 ng nakalipas na siglo, nabuhay at nakisalamuha sa panahon ng kolonyalismo ng Espanya. Nagsagawa sila ng epektibong aksiyon upang ituwid ang tiwaling lipunang kanilang kinamulatan at sa dakong huli ang kanilang nagawa, ang naghatid sa dayuhang pamahalaan sa dapithapon ng kolonyalismo. Isinilang man sila sa iisang panahon ngunit pinag-ibayo naman sila ng pagkakataon. Isinilang si Rizal sa isang bahay na bato sa lalawigan, nagmula sa pangkat ng gitnang uri na noon ay nagsisimulang maging asertibo sa kanilang paghiling ng kapantayan na makilahok sa bumibilis na gulong ng kalakalan. Lumaki si Rizal sa pagkalinga ng kaniyang mga magulang (na naunahan pa niya sa kamatayan) at mga nakakatandang kapatid, partikular na dito si Paciano, na nagsilbing anino sa likuran ng bawat mapagpasiyang hakbang ni Rizal. Taliwas si Bonifacio, isinilang siya sa kalunsuran sa isang tipikal na bahay kubo sa maralitang distrito ng Tondo, nagmula sa mababang pangkat ng mga tao sa lipunan na tuwirang nakadarama ng diin ng pang-aapi, inhustisya, at pagsasamantala. Agad na inulila ng mga magulang at maagang naatangan ng pananagutan na mag-aruga at gumabay sa kaniyang mga nakakabatang kapatid sa pagtahak sa maunos na landas ng buhay.
Kapwa makabuluhan ang kanilang mga nagawa at kaisipan na naiambag sa ating lipunan at kasaysayan. Sa kabila ng kapwa nilang maikling buhay, muli't muling hinahalungkat ng mga iskolar ang kahalagahan at kabuluhan ng dalawa para sa mga henerasyong dumadaan. Sa kabilang kapwa makabuluhan buhay, ang batis ng pambiograpiya ay pinagwangki naman sila. Ang buhay ni Rizal ay halos detalyado sa lahat ng aspekto na ipinapakita ng kaniyang daan-daang dokumento at sangkaterbang litrato na ngayon ay nakasinop sa mga aklatan at arkibo. Ang pagbabatayan sa buhay ni Bonifacio ay ang ilang pira-pirasong dokumento na nagsasaad ng kaniyang mga huling taon, mga tagpi-tagping kuwento ng kaniyang mga naging kasamahan at nag-iisang larawan na tangi lamang kababakasan ng mukha ng taong nanguna sa pinakamapangahas at pinakamapagpasiyang pagkilos ng sambayan sa ating kasaysayan.
Kapwa sila uhaw sa karunungan at palaaral sa kalagayan ng lipunan. May mga pagkakataon na nagkatulad pa sila ng mga aklat na binasa at nakapukaw ng kanilang kamalayang panlipunan. Ang magkatulad na pagkauhaw sa kaalaman ay hindi naman pinapagparayaan ng magkatulad na kapalaran, labis silang pinag-agwat sa hagdanan ng pormal na kaalaman. Si Rizal ay nagtapos ng lisensiyado sa dalwang kurso: Una ay sa Medisina; at pangalawa sa Piliospiya at Letra sa isang unibersidad ng Espanya. Si Bonifacio sa kabilang dako ay bahagyang natapos ang primarya at ang karagdagang kaalaman ay natamo niya sa dalawang larangan: Una ay sa kalsadang kaniyang ginagalawan; at ang ikalawa sa trabahong kaniyang pinasukan. Sa kabila ng magkaibayong antas ng edukasyon ng dalawa, sa panahong ang bayan ay naghanap ng magiging karibal ni Rizal sa luklukan ng pambansang kabayanihan hindi ang kaniyang mga kapantay sa kaalamang pormal ang itinapat sa kaniya kundi si Bonifacio na ang pormal na edukasyon ay halos nakasubsob sa ilalim ng pormal na paaralan.
Kapwa sila naging aktibong alagad ng Kilusang Propaganda sa panahon na malayo pa sa hinagap ang posibilidad ng isang himagsikan. Sa iisang kilusan na kinasasapian ngunit magka-agwat sila sa aspekto ng kalikasan ng pagkilos at heograpiya ng ginagalawan. Aktibo at nasa rurok ng kasikatan si Rizal sa Kilusang Propaganda sa pamamagitan ng kaniyang pagsulat ng dalawang nobelang panlipunan at mga artikulo sa La Solidaridad na noon ay nakabase sa Europa. Ang partisipasyon ni Bonifacio sa propaganda ay tahimik, hindi pansin, at nakapaloob lamang sa Maynila at limitado lamang sa pamumudmod ng mga babasahin ng propaganda sa kaniyang mga kakilala at ilang mga mag-aaral ng Unibersidad ng Santo Tomas.
Kapwa sila alagad ng literaturang nagbabandila ng protesta, naghahasik ng pagkamuhi sa kalagayang pinananatili ng kolonyal na sistema at nananawagan sa isang pagbabagong panlipunan. Sa kabila nito ay makikita paglalaot ng kanilang mga paraan, lawak, istilo, wika, at layunin. Si Rizal sa malaking bahagi ng kaniyang panulat ay nasa anyo ng nobela at mga artikulong may maka-iskolar na pagtrato, ginamit ang wikang Espanyol, at makikitahan ng kapinuhang panliteratura. Hinikayat ni Rizal ang kaniyang mga mambabasa na itaboy ang dilim ng panatismo at pamahiin sa pamamagitan ng liwanag ng karunungan at abutin ang kapantayang kultural at intelekwal sa ating mga mananakop upang maging isang mabisang sandata sa isang ebolusyong panlipunan. Sentro ng pagbatikos ni Rizal ang frailocracia na noon ay nagsisilbing moog ng pyudal na kaisipan at humahadlang sa pagdaloy ng liberalismo at reporma sa kolonyal na gobyerno. Si Rizal bilang isang repormista ay nakikita pa ang posibilidad na masulsihan pa ang ang naagans na retaso ng kolonyalismo. Ganap ang kataliwasan ni Bonifacio, ginamit niya ang wikang tagalog sa kaniyang maiikling artikulo na sinasabi ng ilan na "magaspang" at "hubad sa bulaklak ng retorika." Sa kabila ng "kababawan" at "hindi repinado" ng kaniyang sulatin ay tuwiran niyang hinikayat ang sambayanang Pilipino sa pag-aaring ganap ng isang higit na agresibong aksiyon upang patirin ang kadena ng kolonyalismo na mariing sumasakal sa buhay at kaisipan ng kaniyang mga kababayan. Kay Bonifacio ay walang pagkakaiba ang frailocracia at ang kolonyal na burukrasya, hindi ang pagsusulsi ng agnas na retaso ng kolonyalismo ang dapat na maging katugunan kung hindi ang paghahangad ng bagong retasong panlipunan na hahabiin ng mga kamay ng mga taong lalahok sa himagsikan.
Kapwa laman ng isipan ng dalawa ang armadong opsiyon sa pagbabagong mukha ng lipunan at pinaglaro nila ito sa kanilang mga kaisipan. Ang magkaparehong pagmumuni ng armadong pakikibaka sa isipan ay inilapat nila sa magkaibang kinalalagyan. Ang armadong opsiyon ni Rizal ay makikitang dinala ng kaniyang mga tauhang sina Elias at Simoun, pinaglaruan niya ang katumpakan at kahinaan ng armas bilang kasangkapan sa pagbabagong anyo ng lipunan, ngunit natakot si Rizal na ang himagsikan sa kaniyang isipan ay malipat at maganap sa mismong lipunan, kaya ito ay kaniyang kinulong at kinitil pa sa pahina ng panitikan. Para kay Bonifacio, bigo ang ebolusyonaryong bisyon na ibinabandila ng mga repormista at ang pagsasakatotohanan sa lipunan ng isang rebolusyon ang tanging landas na tatahakin ng sambayan sa pagtatamo ng kanilang inaadhiang kasarinlan.
Kapwa naimpluwensiyahan sila ng martiyo ng GOMBURZA noong 1872 at kinikilala nila ang binhi ng tatlong paring martir sa pagsibol ng kolektibong nasyonalismo ng sambayang Pilipino, ngunit ang paraan ng paghanga ay isinagawa sa magkaibang paraan. Ang Noli Me Tangere ay isang nobelang pang-inbestiga kung papaanong ang repormista ay isinangkot sa krimen na ang mga prayle ang tunay na nasa likuran. Dinakila ni Rizal ang GOMBURZA sa paghahandog nito ng kaniyang El Filibusterismo. Nag-inbestiga rin si Bonifacio sa tunay na pangyayari sa kaso ng GOMBURZA noong kaniyang direktang litisin at ipabitay ang mga nabihag na prayle sa Cavite. Dinakila rin ni Bonifacio ang GOMBURZA sa pamamagitan ng paggamit na nasabing panitik bilang senyales ng isa sa mga pangkat ng Katipunan.
Kapwa sila pulitiko na humarap sa magkahiwalay na halalan na isinagawa ng kanilang mga kababayan na nagbunga ng kanilang paghiwalay sa mga dating kasamahan. Si Rizal ay natalo sa hinihinging mayorya sa halalang ginanap ng mga repormistang paisano sa pagpili ng kanilang magiging pinuno sa Madrid, ito ang simula ng alitang Rizal at Marcelo del Pilar. Si Bonifacio ay natalo sa ginanap na unang halalang pampangaluhun na ginanap sa Tejeros na nagbunga ng kaniyang paghiwalay kay Emilio Aguinaldo at sa huli ay ang pagpaslang sa kaniya ng mga dating kasamahan.
Kapwa mahalaga sa dalawa ang unang linggo ng Hulyo 1892. Noong Hulyo 3, 1892 (Linggo) nagtagpo sa una at huling pagkakataon sina Rizal at Bonifacio ng itatag ng huli ang La Liga Filipina. Simbolikal ang pagtatagpo na ito nagsilbing parang isang transisyon ng ng dalawang historikal na nilalang sa sentro ng politikang kontra kolonyal. Ang pagtatag ni Rizal ng La Liga Filipina ay sinundan ng pagpapatapon sa kaniya sa Dapitan at panimula ng kaniyang pagkakahimbing pulitikal. Noong Hulyo 7, 1892, itinatag ni Bonifacio ang Katipunan na hudyat ng kaniyang pangingibabaw sa larangan ng kontra kolonyal na pakikibaka.
Kapwa sila pinuno ng Kilusang Katipunan, pamumuno na may magkaibang katayuan at kalikasan. Si Bonifacio, ang supremo ang aktibong nagpakilos, nagpalaganap, nagpalakas, at naghanda ng kilusan para sa ilulunsad na himagsikan. Samanatalang si Rizal na noon ay walang kamalay-malay sa mga kaganapan sa Kamaynilaan, ang inilagay na pangulong pandangal ng samahan.
Kapwa sila biktima ng puwersang panlipunan na kanilang pinasimulan sa pamamagitan ng pagbabayad ng kanilang mga buhay. Ang repormistang si Rizal na ang mapanuring oanulat ay nakagising sa kaniyang mga kababayan sa pangangailangan ng pagbabago sa pamamagitan ng mapayapang pamamaraan ay pinaratangan na nasa likod ng himagsikan. Si Bonifacio naman na nagsindi ng mitsa ng himagsikan ay pinagbintangan ng kaniyang mga kasamahan ng "pagtataksil" laban sa rebolusyon na kaniyang pinamunuan at pinasimulan.
Kapwa sila mga biktima ng mga hukumang hubad sa kredibilidad. Ngunit ang pinakamalaking kablintunaan ay si Rizal na nanalig hanggang sa huling sandali ng kaniyang buhay sa posibilidad ng reporma mula sa mga dayuhang kapangayrihan ay nilitis ng bengatibong korte militar ng Espanya. Samantalang si Bonifacio na naglagak ng pagtitiwala sa kakakayahan ng mga kaniyang mga kababayan sa pagpapalaya ng bayan ay nilitis ng makiling na korte militar ng gobyernong rebolusyonaryo ng mga Pilipino.
Kapwa sila nagsala sa iisang tulang pahimakas. Isinulat ni ni Rizal sa Kuta ng Santiago ang kaniyang Mi Ultimo Adios sa bisperas ng bitayan. Pagkatapos ng martiryo ni Rizal, ang kaniyanga asawa na si Josephine ay nagtungo sa Cavite, dito ay hiniram ni Bonifacio ang orihinal na tula ni Rizal at isinalin ito sa wikang Tagalog. Kung mayroon mang maangkin si Bonifacio na kaganapan para sa kaniya sa nasabing tula ay ang hanay na nagpapahiwatig ng ganito.
Kung ang libingan ko'y limot na ng lahat
at walang krus at batong mabakas
bayaang linangin ng taong masipag
lupa'y asarolin at ikalat
Kapwa sila biktima ng malagim na bitayan sa huling hati ng dekada 90 ng nakalipas na daantaon. Magkatulad na kamatayan sa magkabalintunang lugar na kinaganapan. Si Rizal na isinilang sa lalawigan ay hayagang binitay sa pampublikong lugar sa kalunsuran. Si Bonifacio na isinilang sa kalunsuran ay palihim na binitay sa paanan ng bundok sa lalawigan.
Kapwa sila biktima ng inhustisya sa panahon ng kanilang buhay at sa kasalukuyan, ang kanilang kamatayan ay ibinabalot pa rin sa misteryo ng kasaysayan. Magkaibang salarin na hindi matatawaran ang impluwensiya hanggang sa kasalukuayan. Ang salarin ni Rizal ay pinagtatakpan ng simbahan at ang salarin ni Bonifacio ay pinagtatakpan ng mga inapong maimpluwensiya pa rin sa pamahalaan.
Kapwa ginugunita ng bayan ang kanilang ala-ala sa pamamagitan ng pambansang tanging araw na magkaiba ang pinag-uukulan. Si Rizal sa araw ng kaniyang kamatayan, samanalang si Bonifacio sa araw naman ng kaniyang kamatayan. Mapansin din sana ang insidente ng pagkakataon, ang buwan ng Nobyembre (30) na kapanganakan ni Bonifacio ay sinusundan ng Disyembre (30) na buwan ng kamatayan ni Rizal. Ang buwan ng Mayo (10) na buwan ng kamatayan ni Bonifacio ay sinusundan ng buwan ng Hunyo (19) na kapanganakan ni Rizal.
Subscribe to:
Posts (Atom)
